میرزا محمد نصیر (طرب)

میرزا ابوالقاسم محمد نصیر متخلص به «طرب»، فرزند شاعر و عارف هنرمند، همای شیرازی (۱۲۱۲-۱۲۹۰ق) و پدر استاد جلال الدین همائی (۱۲۷۸-۱۳۵۹ش) است.

ولادت و کودکی

ولادتش در اصفهان روز شنبه دوازدهم ذی القعده سال ۱۲۷۶ هجری قمری است. در ۱۴ سالگی پدرش را از دست داد و تحت تربیت برادران بزرگترش "عنقا" و "سها" که از اساتید مسلم شعر و ادب بودند قرار گرفت. طرب نیز قولا و عملا آنها را به چشم پدر می دید و ادب و سپاسگزاری می کرد چندان که تا سن ۳۳ سالگی که برادرش فوت شد(۱۳۰۸) در پیش ایشان بدون اجازه نمی نشست و یا در حضور ایشان قلیان نمی کشید.

تحصیلات و استادان

طرب از سن چهار یا پنج سالگی به رسم قدیم در خانه، پیش پدر و برادران بزرگترش خواندن و نوشتن آموخت، از جمله یادگارهای خطوط ایام کودکی طرب بخشی از چهار مقاله نظامی عروضی و چند صفحه از اواخر کتاب انیس العشاق حسن بن محمد رایی است. اولین معلم در بیرون از منزل، میرزا عبدالغفار پاقلعه ای که فاضل و شاعر بوده و تخلص سحاب داشته و «طرب» مقدمات صرف و نحو عربی را تا کتاب سیوطی و شرح جامی و هم چنین شرح نظام و خلاصة الحساب شیخ بهایی را در مکتب ایشان می خواند. در مدت هفت سالی که به مکتب می رفته و در حقیقت پایه تحصیلات او بوده تمام الفیه ابن مالک و نصاب الصبیان را خوانده است. در ادامه کتاب مغنی ابن هشام انصاری را نزد میرزا عبدالعلی هرندی از اکابر مدرسان عربی و کتاب مقامات حریری را نیز نزد او می خواند.

از اساتید مهم او مدرس علامه شهیر آخوند ملا محمد کاشانی است که طرب چندین سال متوالی ملازم جلسات درس ایشان بوده و رابطه شاگردی و استادی به علاقه پدری و فرزندی تبدیل می شود که آخوند کاشی او را "فرزندم" خطاب می کرد. باری طرب کتاب مطول تفتازانی، شرح منظومه سبزواری و شرح چغینی و هم چنین هیئت و شرح کبیر فقه و «قوانین الاصول» میرزای قمی را نزد آخوند کاشی تحصیل کرده است.

وی قسمتی از دروس فقه و فلسفه و اخلاق را طرب در محضر جهانگیر خان قشقائی که از اعاظم حکما و مدرسان فنون عقلی و نقلی است فرا می گیرد. از اساتید دیگر ایشان ادیب فقیه مجتهد میرزا محمدباقر موسوی چهارسوقی و سید العلماء آقا میرزا محمد هاشم چهارسوقی بوده است. طرب ادبیات و طبیعیات و «الهیات شفای» ابوعلی سینا را نزد حکیم مدرس میرزا ابوالحسن جلوه اصفهانی تلمذ کرده است. همچنین بزرگترین استاد خط طرب میرزا عبدالرحیم افسر شاعر و خوشنویس اصفهانی است.

آثار ماندگار

خوشنویسی:

طرب در خوشنویسی خط نستعلیق استاد یگانه مسلم عهد خود در اصفهان بوده است و بهترین یادگار های خطش در کتیبه های مسجد رکن الملک در تخت فولاد اصفهان و مسجد آخوند ملا محمدحسین کرمانی در محله گلبهار و سرای ملک بازار اصفهان موجود است. طرب علاوه بر کتابت گوناگون، در مرکب ‏سازى و ساخت جوهر قرمز دانه و حل‏کارى و طلاسازى و زرافشان کردن کاغذها و نیز در شناختن خطوط اساتید نستعلیق و تقویم قطعات و مرقعات و کتب نفیسه مهارت بسیار داشت.

شعر و شاعری:

از وى «دیوان» شعرى نیز به جاى مانده است. قدیمی ترین شعری که از طرب به ما رسیده مربوط به دوران ۱۳ سالگی اوست و از آن به بعد اشعار مختلفی سروده که دیوانی بیش از ۱۲۰۰۰ بیت دارد. بزرگترین استاد شعر و شاعری طرب در درجه اول همان برادران بزرگترش "عنقا" و "سها" بوده اند که اشعار ابتدائی او را تصحیح می کرده اند و دقایق سخن سنجی را به وی می آموختند. با استنساخ چهار مقاله نظامی و انیس العشاق و حفظ کردن منتخب اشعار فصحای قدیم و دواوین مختلف با شیوه های استادان سلف آشنا می گردیده و قواعد اصلی عروض و قافیه و بدیع را از روی کتاب «عروض سیفی» و «حدائق السحر» رشید وطواط و « براهین العجم» سپهر کاشانی آموخته است.

باری بعد از آنکه در شاعری به حد رشد رسید در انجمن های ادبی که با حضور جمعی از اساتید کهن هم چون "مسکین" و "پرتو" و " آشفته" و "ساغر" و "عمان سامانی" تشکیل شده، شرکت می کرده است و خود عضو انجمن حقایق بوده که شاعرانی نظیر "منعم" و " بزمی" و " غمگین" و "ذوقی" و "بینوا" و " گلشن" و "دهقان سامانی" و "فرصت شیرازی" در آن حضور داشته اند. طرب به سبک های مختلفی مانند عراقی و خراسانی شعر سروده است.

وی در نهضت مشروطیت ایران عامل موثر نبود، اما بی اثر هم نبود. در تهران با سید جمال واعظ اصفهانی و میرزا نصرالله ملک المتکلمین ارتباط و همکاری داشت و در اصفهان با حاج آقا نورالله مسجد شاهی از سران مشروطه اصفهان همکاری می کرد و در بحران انقلاب مشروطه قصاید غرّا ساخته و در تلگرافخانه و مجامع عمومی دیگر می خوانده است.

وفات

طرب مدت ۵۴ سال و پنج ماه عمر کرد و در تاریخ ۱۲ ربیع الثانی ۱۳۳۰ هجری قمری برابر با ۱۲ فروردین ۱۲۹۰ هجری شمسی، بعد از چهار سال بیماری دار فانی را وداع گفت و رحل اقامت در دیار عقبی نهاد. مرقد شریفش در امامزاده احمد اصفهان واقع است.

پانویس

منابع

• جلال الدین همائی، دیوان طرب، تهران، کتابفروشی فروغی، ۱۳۴۲.
• میرزا ابوالقاسم محمد نصیر طرب اصفهانی، در دسترس در:میراث فرهنگی بازیابی:16 بهمن 1396.